Edebiyat terimi olarak Aks, Akis: Bir cümlede, bir dizede iki sözcüğün ya da sözcük topluluklarının yerleri değiştirilerek yapılan söz sanatı. Cümle ya da dizede bir sözcük diğerinin önüne ya da arkasına getirilerek cümle ya da dize tekrarlanır. Tard ü aks veya aks ü tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i nakıs (eksik akis) olmak üzere iki türü var.
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Benzer Edebiyat Terimleri:
- Bağfiil Fiillerden oluşan, cümlede belirteç olarak kullanılan fiil soylu sözcü
- Ana Duygu Bir düşünceden çok bir duyguyu dile getirmek, okuyucu ya da dinleyiciy
- Burlesk Kaba, aşırı ve bayağı komiklik.
- Dramatik Örgü Tiyatro eserlerindeki olay örgüsü.
- Grotesk Kaba gülünçlüklerden, olmayacak, yabansı şakalaşmalardan yararlanan, g
- Adapte Herhangi bir dilde yazılmış bir eseri, başka bir dile yer ve kişi adla
- İtnab Sözü, gerektiğinden fazla kelime veya cümle ile uzatma. İcaz'ın karşıt
- Dibâce Çoklukla mensur, bazen de mazmun eserlerin başında yer alan ve eserin
- Âyîne Sözcük anlamı "aynı" yani aynadır. Herhangi bir şeyi veya hâli yansıta
- Epilog Son deyiş.