Edebiyat terimi olarak Aks, Akis: Bir cümlede, bir dizede iki sözcüğün ya da sözcük topluluklarının yerleri değiştirilerek yapılan söz sanatı. Cümle ya da dizede bir sözcük diğerinin önüne ya da arkasına getirilerek cümle ya da dize tekrarlanır. Tard ü aks veya aks ü tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i nakıs (eksik akis) olmak üzere iki türü var.
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Benzer Edebiyat Terimleri:
- Ünlü Uyumu Bir sözcüğün yapısı içinde yer alan bir ünlünün etkisiyle öteki ünlüle
- İham Anlamla ilgili edebi sanat. İki ya da daha fazla anlamı olan sözcüğün
- Epifonem Bir sözlü ya da yazılı eserde anlatılanların hikmetli bir sözle son bu
- Tutarsızlık Düşünce, duygu ve imgeleri yansıtan sözcüklerin, cümlelerin birbirini
- İştikrar Sözle ilgili sanatlardandır. Aynı kökten türeyen veya aynı köke bağlı
- Irmak Roman Bir kişinin, bir ailenin ya da bir topluluğun belirli bir zaman dilimi
- Haile Tragedya.
- Bovarizm Gustave Flaubert'in 1857 yılında yayımlandığı Madame Bovary adlı roman
- Menkut Divan edebiyatında sözcüklerinin tümü noktalı harflerden oluşan şiirle
- Tevârüd İki şairin birbirinden habersiz aynı mısrayı veya beyti tesadüfen yazm